KIRIK PENCERELER TEORİSİ
Amerikalı suç psikoloğu Philip Zimbardo’nun 1969 yılında yaptığı bir deneyde; plakası olmayan iki otomobilden birini suç oranının yüksek ve insanların çoğunlukla fakir olduğu Bronx bölgesinde bir sokağa, diğerini de daha elit ve zengin insanların bulunduğu Palo Alto’daki bir sokağa bırakmış. İki aracın da kaputlarını hafif aralık koyarak, gizli kamerayla izlemeye koyulmuş.
Bronx’taki araba 3 gün içinde yağmalanmış. Diğer arabaya ise bir hafta boyunca dokunan olmamış. Daha sonra Zimbardo, sağlam olan arabanın yanına giderek kelebek camını çekiçle kırıp oradan uzaklaşmış. Bu olaya şahit olan gayet düzgün giyimli, serseriye benzemeyen insanlar o aracı kısa süre içinde yağmalamışlar. Zimbardo bu olayı şu şekilde yorumlamış; “Elbette toplumda, Bronx gibi bir mahallede terk edilmiş bir haldeki mülkiyetin daha hızlı sürede parçalanacağı veya çalınacağı inancı yaygındır. Karşılıklı nezaket ve saygı yükümlülüklerinin daha fazla bulunduğu yerlerde ise terk edilmiş haldeki bir mülkiyetin kimsenin umurunda olmayacağı düşünülür. Ancak benzer olaylar herhangi bir uygar toplumda da oluşabilir.”
Aynı olay üzerine sosyal bilimcilerin yorumu ise; “Birkaç kırık penceresi olan bir bina düşünün. Camlar tamir edilmemişse vandallar birkaç cam daha kırmaya meyillidir. Sonunda bina boş ise tüm camları kırılabilir, gecekonduysa belki de yangın dahi çıkarabilirler. Ya da bir kaldırım düşünün. Burada bazı çöpler birikir. Yakın zamanda bu çöpler daha fazla birikir. Sonunda buradaki restoranlar, hatta paket servis yapan insanlar bile çöpleri araba ile poşetler halinde getirerek buraya atarlar. “
Konu ile ilgili en çarpıcı örnek ise efsane New York Başkanı Giuliani’den gelmiş. Gazetecilerle buluştuğu bir gün kendisine “Suçlarla mücadeleyi nasıl başardınız?” sorusu gelmiş. Başkan Giuliani’nin cevabı da kendisi gibi efsane olmuş:
“Metruk bir bina düşünün. Binanın camlarından biri bile kırılsa, o camı hemen tamir ettirmezseniz, çok kısa sürede, oradan geçen herkes bir taş atıp, binanın tüm camlarını kırar. Ben ilk cam kırıldığında hemen tamir ettirdim. Bir elektrik direğinin dibine ya da bir binanın köşesine, biri, bir torba çöp bıraksın. O çöpü hemen oradan kaldırmazsanız, her geçen çöpünü oraya bırakır ve çok kısa bir sürede dağlar gibi çöp birikir. Ben ilk konan çöp torbasını kaldırttım. “
Paylaş
BUGÜN NE ÖĞRENDİM? #13
4/
5
Oleh
Elifobya
