Erken
Hollanda dönemi ressamlarından Hieronymus Bosch tarafından yapılmış olan
Dünyevi Zevkler Bahçesi ressamın 40-50 yaşları civarında tamamladığı en muazzam
ve en incelikli eseri olarak kabul edilir. Resmin içerisindeki yaşayan
görüntüler, idrakımın sınırlarını zorlayan karmaşık anlamlar ve resmi her
incelediğimde farklı gizemler yakalamam bu yapıta her baktığımda “Bosch adamım! Kesinlikle yeteneğinin doruğundaymışsın.“
cümlesini kurmama neden oluyor.
Gelin
bu gizemli yola beraber çıkıp sanatın tadına varalım.
3-2-1
ve SANAT !
Tablonun
açık hali:
Panellerin kapalı hali:
DIŞ
KAPAKLAR:
Bir
orta panel ve üzerine kapanan iki yan panelden oluşan kare şeklindeki eser
kapatıldığında dış kapaklarda ayrı bir görüntü oluşturur. Dış kapaklarda görülen
dünya resmi içeride yer alan görünümlerden çok öncesini yani yaratılış anındaki
halini ifade eder. Kristal bir küre şeklinde betimlenmiş dünya halen oluşmakta
ve yeşillikler yavaş yavaş dünyayı sarmaktadır. Resmin sol üst köşesindeki
figür dünyayı yaratan Tanrı’dır. Üst kısımdaki yazıda “O konuştu ve oldu; O emretti ve durdu.“
yazmaktadır.
İÇ
KISIM:
İç
kısım incelendiğinde birbirini kronolojik olarak izlediği tahmin edilen üç ayrı
sahne görürsünüz. Soldaki sahne Cennet, ortadaki sahne Dünya ve sağdaki sahne
Cehennem olarak yorumlanır. Sanat tarihçileri ve eleştirmenler eserin hayatın
cazibelerinin tehlikeli yönlerini gösterip, onlara karşı koymak adına
yaratılmış didaktik bir eser olduğu fikrinde birleşmişlerdir. Fakat orta
panelde yoğun bir şekilde yer alan sembolizm bazı eleştirmenlerce bir uyarıdan
çok kaybedilmiş cennetin bir görünümü olarak da yorumlanmıştır.
SOL
PANEL:
Sol
panel Cennet’le özdeşleştirilir. Cennet Bahçesi’nde gördüğünüz üç ana figür;
Tanrı, Adem ve Havva’yı betimler. Tanrı bir elinden tuttuğu Havva’yı Adem’e
takdim etmekte ve bir eliyle de birlikteliklerini kutsadığını anlatmaktadır.
Yerde uzanan Adem ayaklarıyla Tanrı’nın ayağına dokunmakta olduğundan bu
şekilde Tanrı, Adem ve Havva’nın kapalı bir devre oluşturduğu ve ilahi gücün
figürler arasında birbirine aktığı düşünülmektedir. Havva’nın hemen arkasında
görünen tavşan doğurganlığı, Adem’in arkasında görünen ejderha ağacı ise sonsuz
yaşamı temsil etmektedir. Yasak meyvenin yenmesinden sonra üreme amacının
dışında cinselliği tatmaları ilk günahtır. Bu ilk günaha dair bir gönderme
olarak ağaca dolanmış yılan da resmin orta kısmında sağda görülmektedir.
ORTA
PANEL:
Bu panel üçlü resme adını veren geniş bahçe manzarasını gözlerinizin önüne serer. Sol kanat ile aynı ufuk çizgisini ve benzer şekilde konumlandırılmış iki merkezi havuz görüntüsü sol panel ile zaman ve mekan bakımından geçiş sağlar. Buradaki manzara soldaki gibi cennet görüntüsü değildir fakat tam olarak maddesel bir dünya görüntüsüne de sahip olmadığı gözlemlenir. Orta panelde çok sayıda insan figürü yer yer cinsel hazlar aldıkları, kendi kendilerine eğlendikleri, hayvanlarla oynadıkları ve doğayla bütünleştikleri çeşitli aktivitelerle masumane ya da bencilce eğlenmektedir. Bazı tarihçilere göre orta panel, yıkım ve çöküşten önceki geçici ve eğlendirici yozlaşmayı gösteren bir alegoridir. Bu garip eğlenceler ve cinsellik içinde kaybolmuş figürler aslında kendilerini bekleyen cehennem azabından habersiz bir şekilde günah işlemektedir. Diğer yandan yaşlılardan ve çocuklardan arındırılmış bu insan topluluğu sonu ve amacı olmayan bir yaşama dair de bir yansıma sunmaktadır. Adem ve Havva’nın cennetten kovulduktan sonra dünya üzerinde çocukları olduğu düşünülürse, orta panel Adem ve Havva’nın dolayısıyla insanlığın cennette kovulmadan bir hayat sürdürdükleri fikrine bir gönderme mi acaba diye düşündürmektedir.
SAĞ
PANEL:
Sağ
panel Cehennem panelidir ve diğer iki panele göre çok daha sıradışı görüntülere
sahiptir. Bana kalırsa Bosch’un hayal gücünün doruklarına çıktığı bu panel
karanlık bir arka plan eşliğinde kurak topraklar, karanlık sular ve görülen
alevlerle seyredene bir cehennem görüntüsünü layıkıyla sunar. Bosch, dünyanın
cezbediciliklerine kanan ve sonsuza kadar lanetlenecek olan günahkarların
dünyasını resmeder. Bu panelde doğal güzelliklerin yerine gece görüntüsü ile
betimlenen yanan şehirler, işkence odaları, savaş, cehennem zebanileri ve insan
yiyen garip yaratıklar yer almaktadır. Diğer panellerde gördüğümüz insanlar
tarafından rahatça sergilenen çıplaklık bu panelde yerini cinsel bölgelerini
kapatmaya ve utanmaya bırakmıştır. Lavta ve arpa çarmıha gerilmiş gibi asılan
figürler müziğin günahkarlığını vurgularken; ön plandaki kalabalık arasında
seçilen tavla, zar ve iskambil kağıtlarıysa kumar oyunlarına dair günahların
cezalarının verilişini yansıtır. Esere dikkatle bakarsanız gurur, öfke,
tembellik, şehvet gibi diğer ölümcül günahlarında ayrı ayrı cezalandırıldığını
görürsünüz. Ortaçağ’da günahın özü ve erdemin kaybedilişinin en önemli sebebi
sayılan cinsellik, ilk panelde Adem’in Havva’ya bakışı ile ima edilmiş, orta
panelde çeşitli cinsel oyunlar ile arttırılmış, üçüncü panelde ise
cezalandırılmıştır.
Kuzey
Rönesansı’nın sahip olduğu yeniliklerin çok ötesinde bir öngörüye sahip bu eser
Bosch’un yüzyıllar önce modernizme ve sanatta özgürlüğe atılmış en büyük
adımlardan biridir. Bosch bu başyapıtıyla sanat tarihinin unutulmaz ressamları
arasında sonsuza kadar hatırlanacak bir yere sahip olmuştur.
Son
söz; bir gün Madrid’e yolunuz düşerse zaman yaratın ve Prado Müzesi’nde
“Dünyevi Zevkler Bahçesi“ni canlı canlı görün…
NOT:
Hollandalı ressam Hieronymus Bosch' un 3 panellik cennet, dünya ve cehennem
yansımalarından oluşan bu tablonun analizinin yapıldığı ve en az tablo kadar
olağanüstü bir site yapılmış.
Web sitesinde, tablo üzerindeki beyaz notlara tıklayarak o kısma odaklanabilir
ve neredeyse her bir figür hakkında detaylı bilgi alabilirsiniz. Web
Sitesi
Paylaş
DÜNYEVİ ZEVKLER BAHÇESİ
4/
5
Oleh
Elifobya
